બિહારની રાજનીતિમાં તમામ રાજકીય પક્ષો ખૂબ જ સમજી વિચારીને જ્ઞાતિ સમીકરણનું કાર્ડ રમી રહ્યા છે અને તેમના ઉમેદવારોને તેનો મોટો ફાયદો મળી શકે તે રીતે જ્ઞાતિ ક્વોટા નક્કી કરવાનો પ્રયાસ કરી રહ્યા છે. આ રમતમાં તે જ્ઞાતિઓ પર મોટો દાવ રમાઈ રહ્યો છે, જેનું મહત્વ આ ચૂંટણીમાં વિશેષ બની ગયું છે. આ જાતિઓમાંની એક કુશવાહ જાતિ છે, જે યાદવો પછી સૌથી વધુ ઉમેદવારો મેદાનમાં છે.
હકીકતમાં, જાતિની વસ્તી ગણતરીના આંકડા અનુસાર, કુશવાહ જાતિ યાદવ પછી બીજી સૌથી મોટી જાતિ તરીકે આવે છે. તેની વસ્તી 4.2 ટકા છે, જે ખૂબ જ પ્રભાવશાળી જાતિ માનવામાં આવે છે. તેનું મહત્વ આ ચૂંટણીમાં સ્પષ્ટ દેખાઈ રહ્યું છે. મહાગઠબંધનમાં NDAની વોટબેંક ગણાતી કુશવાહા જાતિમાંથી NDA કરતાં વધુ ઉમેદવારો ઉભા રાખ્યા અને આ સાથે ચર્ચાનું બજાર ગરમ થઈ ગયું.
બિહારના વરિષ્ઠ પત્રકાર રવિ ઉપાધ્યાયનું કહેવું છે કે, મહાગઠબંધનની સૌથી મજબૂત પાર્ટી RJD છે, જેનું MY એટલે કે મુસ્લિમ અને યાદવોનું સમીકરણ માનવામાં આવે છે. પરંતુ, આજ સુધી તેની સાથે અન્ય કોઈ મજબૂત જાતિ જોડાયેલી નથી. આવી સ્થિતિમાં, આ ઉણપને પૂર્ણ કરવા માટે, મહાગઠબંધન કુશવાહ જાતિ પર મોટી દાવ રમી રહ્યું છે અને NDA કરતાં છ વધુ ઉમેદવારો મેદાનમાં ઉતાર્યા છે.
રવિ ઉપાધ્યાય કહે છે, કુશવાહ જ્ઞાતિ માત્ર સંખ્યાત્મક તાકાતની દ્રષ્ટિએ જ મહત્વપૂર્ણ નથી, પરંતુ ઘણી બેઠકો જીતવામાં અને હારવામાં પણ મહત્વની ભૂમિકા ભજવે છે. હવે જ્યારે તે RJDની વોટ બેંક સાથે જોડાયેલી છે, ત્યારે મહાગઠબંધન ઘણી સીટો પર છવાયેલું રહેશે. ખાસ વાત એ છે કે, કુશવાહા જાતિના લોકો વિશે એવું કહેવાય છે કે, આ વર્ગ કોઈ ખાસ પાર્ટીને નહીં, પરંતુ પોતાની જાતિના ઉમેદવારને જોઈને વોટ આપે છે. આવી સ્થિતિમાં RJDનું પગલું અસરકારક સાબિત થઈ શકે છે.
રવિ ઉપાધ્યાય કહે છે કે, કુશવાહ જાતિનું બીજું એક મજબૂત પાસું એ છે કે, ગ્રામીણ વિસ્તારોમાં અત્યંત પછાત સમાજની ઘણી જ્ઞાતિઓ પણ કુશવાહ જ્ઞાતિ સાથે જોડાયેલી છે, જે તેમનું મહત્વ વધારે છે. આ જ કારણ છે કે, મહાગઠબંધને કુશવાહ જાતિ પર મોટો દાવ લગાવ્યો છે અને તેના કારણે હાલમાં NDAની મુશ્કેલીઓ વધી ગઈ છે. NDA પાસે સમ્રાટ ચૌધરી અને ઉપેન્દ્ર કુશવાહ જેવા મજબૂત નેતાઓ છે, છતાં પણ અત્યારે આ સ્થિતિ છે.
હકીકતમાં, જો આપણે આંકડાઓ પર નજર કરીએ તો, JDUએ NDAમાં કુશવાહાના ત્રણ અને ઉપેન્દ્ર કુશવાહાના એક ઉમેદવારને મેદાનમાં ઉતાર્યા છે, જ્યારે મહાગઠબંધન પર નજર કરીએ તો RJDએ ત્રણ, VIPએ એક, માલે અને CPMએ કુશવાહાના એક-એક ઉમેદવારને મેદાનમાં ઉતાર્યા છે, એટલે કે NDA કરતાં બે વધુ. મહાગઠબંધન દ્વારા અત્યાર સુધીમાં 6 કોઇરી જાતિના ઉમેદવારો ઉભા કરવામાં આવ્યા છે. આમાં RJDએ નવાદાથી શ્રવણ કુશવાહ, ઔરંગાબાદથી અભય કુશવાહ અને ઉજિયારપુરથી આલોક મહેતાને ટિકિટ આપી છે. જ્યારે, CPMએ ખગરિયાથી સંજય કુમાર પર, CPI(ML)એ કારાકાટથી રાજારામ પ્રસાદ પર અને VIPએ પૂર્વ ચંપારણથી રાજેશ કુશવાહા પર તેનો ચૂંટણી દાવ રમ્યો છે.
બીજી તરફ NDAના ઉમેદવારો પર નજર કરીએ તો, JDUએ વાલ્મિકી નગરથી સુનીલ કુશવાહ, પૂર્ણિયાથી સંતોષ કુશવાહા અને સિવાનથી વિજય લક્ષ્મી કુશવાહાને ટિકિટ આપી છે. RLM ચીફ ઉપેન્દ્ર કુશવાહા કારાકાટથી ઉમેદવાર છે. એવું માનવામાં આવે છે કે, કુશવાહા મતદારો સામાન્ય રીતે બિહારમાં લવ-કુશ (કુર્મી-કોઇરી) સમીકરણ હેઠળ CM નીતિશ કુમારને તેમના નેતા માને છે, પરંતુ બદલાયેલા સમયમાં, આ જાતિ પણ વ્યૂહાત્મક અને કુનેહપૂર્ણ બની ગઈ છે અને તેની જાતિના હિત પર ધ્યાન કેન્દ્રિત કરીને નિર્ણયો લે છે. જે છેલ્લાં અનેક ચૂંટણીઓમાં સ્પષ્ટપણે જોવા મળી રહ્યું છે.