સુપ્રીમ કોર્ટે (SC) ગુરુવારે જેલોમાં જાતિ આધારિત ભેદભાવની લાંબા સમયથી ચાલતી પ્રથાનો અંત લાવ્યો હતો. જેલમાં જાતિના આધારે ભેદભાવને લઈને દાખલ કરવામાં આવેલી PIL પર સુપ્રીમ કોર્ટે મોટો ચુકાદો આપ્યો છે. સુપ્રીમ કોર્ટે કહ્યું કે, જેલમાં કોઈ પણ કેદી સાથે તેની જાતિના આધારે ભેદભાવ કરી શકાય નહીં. કોર્ટે કહ્યું કે, જેલમાં રસોડા અને સફાઈના કામને જાતિના આધારે વહેંચવું ખોટું છે. કોર્ટે સ્પષ્ટ કહ્યું કે સફાઈનું કામ માત્ર નીચલી જાતિના કેદીઓને આપવું અને ઉચ્ચ જાતિના કેદીઓને રસોઈનું કામ આપવું એ કલમ 15નું ઉલ્લંઘન છે. કોર્ટે તમામ રાજ્યો અને કેન્દ્રશાસિત પ્રદેશોને જેલ મેન્યુઅલમાં ફેરફાર કરવાનો નિર્દેશ આપ્યો છે.
સુપ્રીમ કોર્ટે કહ્યું કે સંસ્થાનવાદી યુગના ફોજદારી કાયદાની અસર સંસ્થાનવાદી સમયગાળા પછી પણ થઈ રહી છે. બંધારણ તમામ જાતિઓને સમાન અધિકાર આપે છે. જો જેલમાં જ આનું ઉલ્લંઘન થશે તો તે પરસ્પર દુશ્મનાવટ પેદા કરશે. જેલોમાં બનાવેલ આ નિયમ નાબૂદ થવો જોઈએ. સુપ્રીમ કોર્ટે પોતાના નિર્ણયમાં કહ્યું કે, જેલ મેન્યુઅલમાં કેદીઓની જાતિ સંબંધિત વિગતો જેવા સંદર્ભો ગેરબંધારણીય છે. આ સાથે દોષિત કે અંડરટ્રાયલ કેદીઓના રજીસ્ટરમાંથી જાતિ કોલમ હટાવી દેવી જોઈએ. સુપ્રીમ કોર્ટે જેલોમાં જ્ઞાતિ ભેદભાવના મુદ્દા પર સુઓ મોટુ સંજ્ઞાન લીધું હતું. તમામ રાજ્યોને આ નિર્ણયના પાલનના અહેવાલો સબમિટ કરવા માટે કહેવામાં આવ્યું છે. CJI બેન્ચે રાજ્યોને ચેતવણી આપી હતી કે, જો જેલોમાં કોઈપણ પ્રકારનો જ્ઞાતિ આધારિત ભેદભાવ જોવા મળે છે તો તેના માટે તેઓ જવાબદાર રહેશે.
જસ્ટિસ ચંદ્રચુડે કહ્યું, ‘જાતિ આધારિત ભેદભાવ, પ્રત્યક્ષ કે પરોક્ષ, ગુલામ યુગના શાસનનો વારસો છે. બંધારણ મુજબ કેદીઓ સાથે માનવીય વ્યવહાર થવો જોઈએ અને તેમની માનસિક અને શારીરિક સુખાકારીનું ધ્યાન રાખવું જોઈએ.’ આ સાથે, કેન્દ્ર સરકારને 2016ના મોડલ જેલ નિયમોમાં પણ સુધારો કરવાનો આદેશ આપવામાં આવ્યો છે, જે રાજ્યોને ગુનેગારોને ‘રીઢા ગુનેગાર’ તરીકે વર્ગીકૃત કરવાની મંજૂરી આપે છે.
સુપ્રીમ કોર્ટે આ નિર્ણય જાહેર હિતની અરજી પર સુનાવણી કર્યા પછી આપ્યો છે. આ નિર્ણય CJI DY ચંદ્રચુડ, જસ્ટિસ J.B. પારડીવાલા અને જસ્ટિસ મનોજ મિશ્રાની ખંડપીઠે આપ્યો છે. કોર્ટે કહ્યું કે જાતિ ભેદભાવ સામેની લડાઈ રાતોરાત નથી લડવામાં આવતી. કોર્ટે કહ્યું કે તે જેલોમાં આવા ભેદભાવના મામલાઓ પર સ્વતઃ સંજ્ઞાન લે છે. કોર્ટે કહ્યું કે રજિસ્ટ્રીને ત્રણ મહિના પછી જેલોની અંદર ભેદભાવની યાદી બનાવવા અને રાજ્યની કોર્ટ સમક્ષ આ નિર્ણયના પાલનનો અહેવાલ રજૂ કરવાનો નિર્દેશ આપવામાં આવ્યો છે.
