દેશની વસ્તી ગણતરી અને જાતિગત ગણતરીની લાંબા સમયથી પડતર પ્રક્રિયા હવે પૂર્ણ થઈ ગઈ છે. કેન્દ્ર સરકારે 1 માર્ચ, 2027 થી દેશભરમાં વસ્તી ગણતરી અને જાતિ આધારિત ગણતરી શરૂ કરવા માટે એક કામચલાઉ સમયપત્રક નક્કી કર્યું છે. આ મેગા પ્રક્રિયાની તૈયારીઓ માટે બ્લુપ્રિન્ટ તૈયાર કરવામાં આવી છે અને તેને અમલમાં મૂકવાની દિશામાં આ એક મોટું પગલું માનવામાં આવે છે.
સરકારે જણાવ્યું હતું કે, જાતિગત વસતી ગણતરી સાથે બે તબક્કામાં વસ્તી ગણતરી-2027 હાથ ધરવાનો નિર્ણય લેવામાં આવ્યો છે. વસ્તી ગણતરી-2027 માટે સંદર્ભ તારીખ 01 માર્ચ, 2027ના રોજ 00:00 કલાક હશે. કેન્દ્રશાસિત પ્રદેશ લદ્દાખ અને કેન્દ્રશાસિત પ્રદેશ જમ્મુ અને કાશ્મીર અને હિમાચલ પ્રદેશ અને ઉત્તરાખંડ રાજ્યો માટે અસામાન્ય બરફથી ઢંકાયેલા વિસ્તારો માટે સંદર્ભ તારીખ પહેલી ઓક્ટોબર, 2026ના રોજ 00:00 કલાક હશે. વસ્તી ગણતરી અધિનિયમ, 1948ની કલમ 3ની જોગવાઈ મુજબ, ઉપરોક્ત સંદર્ભ તારીખો સાથે વસ્તી ગણતરી કરવાના ઇરાદાની સૂચના 16.06.2025ના રોજ સત્તાવાર ગેઝેટમાં પ્રકાશિત કરવામાં આવશે.
સરકારે કહ્યું ભારતની વસ્તી ગણતરી 1948ના વસ્તી ગણતરી અધિનિયમ અને 1990ના વસ્તી ગણતરી નિયમોની જોગવાઈઓ હેઠળ હાથ ધરવામાં આવે છે. ભારતની છેલ્લી વસ્તી ગણતરી 2011માં બે તબક્કામાં હાથ ધરવામાં આવી હતી, એટલે કે 1) તબક્કો 1 – ઘર યાદી (HLO) (1 એપ્રિલથી 30 સપ્ટેમ્બર 2010) અને (2) તબક્કો 2 – વસ્તી ગણતરી (PE) (09 ફેબ્રુઆરીથી 28 ફેબ્રુઆરી 2011) સંદર્ભ તારીખ સાથે – માર્ચ 2011ના પહેલા દિવસે ૦૦:૦૦ કલાક, અને જમ્મુ અને કાશ્મીર, ઉત્તરાખંડ અને હિમાચલ પ્રદેશના બરફથી ઢંકાયેલા અસુમેળ વિસ્તારો માટે તે 11થી 30 સપ્ટેમ્બર 2010 દરમિયાન હાથ ધરવામાં આવી હતી અને સંદર્ભ તારીખ ઓક્ટોબર 2010ના પહેલા દિવસે 00.00 કલાક હતી.
2021ની વસ્તી ગણતરી પણ બે તબક્કામાં હાથ ધરવાનો પ્રસ્તાવ હતો, જે એપ્રિલ-સપ્ટેમ્બર 2020 દરમિયાન પ્રથમ તબક્કો અને ફેબ્રુઆરી 2021માં બીજો તબક્કો યોજાશે. 2021માં યોજાનારી વસ્તી ગણતરીના પ્રથમ તબક્કા માટેની તમામ તૈયારીઓ પૂર્ણ થઈ ગઈ હતી અને કેટલાક રાજ્યો/કેન્દ્રશાસિત પ્રદેશોમાં 1 એપ્રિલ, 2020થી ફિલ્ડ વર્ક શરૂ થવાનું હતું. જોકે, દેશભરમાં કોવિડ-19 રોગચાળો ફાટી નીકળવાના કારણે, વસ્તી ગણતરીનું કાર્ય મુલતવી રાખવામાં આવ્યું હતું.