સેન્ટ્રલ કન્ઝ્યુમર પ્રોટેક્શન ઓથોરિટી (CCPA) એ UPSC સિવિલ સર્વિસ પરીક્ષા 2022 સંબંધિત ભ્રામક જાહેરાત માટે શંકર IAS એકેડેમી સામે એક આદેશ જારી કર્યો છે. CCPAના વડા ચીફ કમિશનર નિધિ ખરે અને કમિશનર અનુપમ મિશ્રા છે. CCPAએ શંકર IAS એકેડમી પર ગેરમાર્ગે દોરતી જાહેરાત બદલ ₹5 લાખનો દંડ ફટકાર્યો છે. એક વર્ગ તરીકે ગ્રાહકોના અધિકારોનું રક્ષણ કરવા અને તેને પ્રોત્સાહન આપવા અને ગ્રાહક સુરક્ષા અધિનિયમ, 2019ની જોગવાઈઓનું ઉલ્લંઘન કરતી કોઈ પણ ચીજવસ્તુઓ કે સેવાઓની કોઈ ખોટી કે ગેરમાર્ગે દોરનારી જાહેરાત કરવામાં ન આવે તે સુનિશ્ચિત કરવા માટે આ નિર્ણય લેવામાં આવ્યો છે.
આ કાયદાની કલમ 18 CCPAને અધિકાર આપે છે કે તે સુનિશ્ચિત કરશે કે આ કાયદાની જોગવાઈઓ અથવા તેના હેઠળ બનાવવામાં આવેલા નિયમો અથવા નિયમનોનું ઉલ્લંઘન કરતી કોઈ પણ વસ્તુ અથવા સેવાઓના સંદર્ભમાં કોઈ ખોટી અથવા ગેરમાર્ગે દોરનારી જાહેરાત કરવામાં ન આવે.
શંકર IAS એકેડમીએ પોતાની જાહેરાતમાં UPSC સિવિલ સર્વિસ પરીક્ષા 2022ના સંદર્ભમાં નીચે મુજબના દાવા કર્યા છે.
‘ઓલ ઇન્ડિયા લેવલે 933માંથી 336 સિલેક્શન’
‘ટોપ 100માં 40 ઉમેદવારો’
તમિલનાડુમાંથી 42 ઉમેદવારો પાસ થયા છે, જેમાંથી 37 ઉમેદવારોએ શંકર IAS એકેડમીમાં અભ્યાસ કર્યો છે.’
‘બેસ્ટ IAS એકેડેમી ઈન ઈન્ડિયા’
સી.સી.પી.એ.ને જાણવા મળ્યું હતું કે શંકર IAS એકેડેમી વિવિધ પ્રકારના અભ્યાસક્રમોની જાહેરાત કરે છે, પરંતુ ઉપરોક્ત UPSC સિવિલ સર્વિસની પરીક્ષાના પરિણામોમાં જાહેરાતમાં સફળ ઉમેદવારો દ્વારા જાહેર કરાયેલા સફળ ઉમેદવારો દ્વારા પસંદ કરવામાં આવેલા અભ્યાસક્રમના સંદર્ભમાં માહિતી છુપાવવામાં આવી હતી. આની અસર એ છે કે ઉપભોક્તાઓ ખોટી રીતે માને છે કે સંસ્થા દ્વારા દાવો કરવામાં આવેલા તમામ સફળ ઉમેદવારોએ તેની વેબસાઇટ પર સંસ્થા દ્વારા જાહેરાત કરવામાં આવેલા પેઇડ અભ્યાસક્રમોની પસંદગી કરી હતી. બીજા શબ્દોમાં કહીએ તો, આ પ્રથા પરિણામે ગ્રાહકોને કોચિંગ સંસ્થાઓ દ્વારા જાહેરાત કરવામાં આવતા પેઇડ અભ્યાસક્રમો ખરીદવા માટે આકર્ષિત કરે છે.
શંકર આઈ.એ.એસ. એકેડેમીએ તેના જવાબમાં UPSC CSE 2022માં 336 વત્તા પસંદગીના દાવા સામે ફક્ત ૩ સફળ ઉમેદવારોની વિગતો સબમિટ કરી હતી. દાવો કરવામાં આવેલા 336 વિદ્યાર્થીઓમાંથી, 221 વિદ્યાર્થીઓએ ફ્રી ઇન્ટરવ્યૂ ગાઇડન્સ પ્રોગ્રામ લીધો હતો, 71એ મેઇન્સ ટેસ્ટ સિરીઝ લીધી હતી, 35એ પ્રિલિમ્સ ટેસ્ટ સિરીઝ લીધી હતી, 12એ જનરલ સ્ટડીઝ પ્રિલિમ્સ કમ મેઇન્સ લીધી હતી, 4એ કેટલાક અન્ય મેઇન્સ કોર્સ (વૈકલ્પિક અને /અથવા જીએસ) સાથે પ્રિલિમ્સ ટેસ્ટ સિરીઝ લીધી હતી. આ હકીકત તેમની જાહેરાતમાં જાહેર કરવામાં આવી ન હતી, જેથી ગ્રાહકોને છેતરવામાં આવ્યા હતા. આ મહત્ત્વની હકીકતને છુપાવીને, આવી ખોટી અને ગેરમાર્ગે દોરનારી જાહેરાતો એ ગ્રાહકો પર ભારે અસર ઊભી કરે છે જેઓ UPSCના ઉમેદવારો છે અને તેમને એ વાતની જાણ કર્યા વિના કે ઉમેદવારોની સફળતામાં શંકર IAS એકેડેમીની ભૂમિકા છે. આમ, જાહેરાતમાં ગ્રાહકના માહિતગાર થવાના અધિકારનો ભંગ કરવામાં આવ્યો છે જેથી પોતાને અયોગ્ય વેપાર પ્રથા સામે રક્ષણ મળી શકે.
CCPAએ શોધી કાઢ્યું હતું કે 18 કિસ્સાઓમાં જ્યાં ઉમેદવારોએ શંકર IAS એકેડેમી પાસેથી પ્રારંભિક અભ્યાસક્રમ ખરીદ્યો હતો, ત્યારે પ્રાપ્તિ પર કોર્સની શરૂઆતની તારીખ 09.10.2022 તરીકે ઉલ્લેખવામાં આવી છે, પરંતુ UPSC CSE, 2022ની પ્રિલિમ્સ 05.06.2022ના રોજ પહેલેથી જ લેવામાં આવી હતી અને પરિણામ 22.06.2022ના રોજ જાહેર કરવામાં આવ્યું હતું, જેનો અર્થ ફક્ત એટલો જ થઈ શકે છે કે આ ઉમેદવારોએ આગામી UPSC CSE પ્રિલિમ્સ પરીક્ષા માટે પ્રારંભિક અભ્યાસક્રમ ખરીદ્યો હતો, એટલે કે, 2023. શંકર IASએ UPSC CSE 2022ની તેમની કુલ પસંદગી સૂચિમાં આ ઉમેદવારોનો દાવો કર્યો હતો.
CCPAના ચીફ કમિશનર નિધિ ખરેએ જણાવ્યું હતું કે સમાચાર અહેવાલો અનુસાર દર વર્ષે UPSC સિવિલ સર્વિસીસ પરીક્ષા માટે 10 લાખથી વધુ ઉમેદવારો અરજી કરે છે. શંકર IAS એકેડમીની જાહેરાત ગ્રાહકોના એક વર્ગ એટલે કે UPSCના ઉમેદવારો તરફ લક્ષ્ય રાખવામાં આવી હતી. આ જ કારણ છે કે આવી જાહેરાતોમાં મહત્વપૂર્ણ માહિતી એવી રીતે જાહેર કરીને તથ્યોનું સાચું અને પ્રામાણિક પ્રતિનિધિત્વ હોવું જોઈએ કે તે સ્પષ્ટ, અગ્રણી અને ગ્રાહકો માટે ચૂકી જવું ખૂબ જ મુશ્કેલ હોય.
ગ્રાહક સુરક્ષા અધિનિયમ, 2019ની કલમ- 2(28) (iv)માં મહત્વપૂર્ણ માહિતીને જાણી જોઈને છુપાવવાના સંબંધમાં ગેરમાર્ગે દોરતી જાહેરાતોની વાત કરવામાં આવી છે. સફળ ઉમેદવારો દ્વારા પસંદ કરવામાં આવેલા અભ્યાસક્રમ અંગેની માહિતી ગ્રાહકો માટે જાણવું મહત્વપૂર્ણ છે જેથી તેઓ કયા અભ્યાસક્રમ અને કોચિંગ ઇન્સ્ટિટ્યૂટમાં જોડાવું તે નક્કી કરતી વખતે જાણકાર પસંદગી કરી શકે.
UPSC સિવિલ સર્વિસની પરીક્ષાના પરિણામોની જાહેરાત પછી તરત જ કોચિંગ સંસ્થાઓ અખબારો વગેરે પર જાહેરાતોનો મારો ચલાવે છે. આ જાહેરાતોમાં સફળ ઉમેદવારોના નામ અને ફોટોગ્રાફ્સ મુખ્યત્વે દર્શાવવામાં આવ્યા છે. CCPAએ અસંખ્ય કોચિંગ સંસ્થાઓને ગેરમાર્ગે દોરતી જાહેરાતો માટે નોટિસ ફટકારી છે, જેમાં CCPAએ નોંધ્યું છે કે કોચિંગ સંસ્થાઓ તેની જાહેરાતોમાં એક જ સફળ ઉમેદવારના નામ અને ફોટોગ્રાફ્સનો મુખ્યત્વે ઉપયોગ કરે છે જેથી છેતરપિંડી થાય, જાણે કે સફળ ઉમેદવારો કોચિંગ સંસ્થાઓના પૂર્ણ-સમયના વર્ગખંડના વિદ્યાર્થીઓ હોય. વિવિધ કોચિંગ સંસ્થાઓની રજૂઆતોની તપાસ બાદ, CCPAને જાણવા મળ્યું કે મોટા ભાગના સફળ ઉમેદવારોએ માત્ર ઇન્ટરવ્યુ માર્ગદર્શન કાર્યક્રમો અથવા કોચિંગ સંસ્થાઓ દ્વારા ઓફર કરવામાં આવતા નિઃશુલ્ક કાર્યક્રમોમાં જ ભાગ લીધો હતો.
CCPAએ શોધી કાઢ્યું છે કે સફળ ઉમેદવારોના સમાન દાવાઓ ઘણી કોચિંગ સંસ્થાઓ દ્વારા કરવામાં આવ્યા હતા, આવા ઉમેદવારો દ્વારા પસંદ કરાયેલા અભ્યાસક્રમો અને કોર્સની લંબાઈ જાહેર કર્યા વિના, જેથી સંભવિત ઉમેદવારો (ગ્રાહકો) ને ગેરમાર્ગે દોરવામાં આવે.
