ભારતે બનાવ્યું એશિયાનું મોટું ‘ઇમેજિંગ ચેરેનકોવ’ ટેલિસ્કોપ, કેમ થઈ રહી છે ચર્ચા?

ભાભા એટોમિક રિસર્ચ સેન્ટર (BARC) દ્વારા બનાવવામાં આવેલ એશિયાના સૌથી મોટા ઇમેજિંગ ચેરેનકોવ ટેલિસ્કોપનું લદ્દાખના હાનલેમાં ઉદ્ઘાટન કરવામાં આવ્યું છે. આ મુખ્ય વાતાવરણીય ચેરેનકોવ પ્રયોગ (MACE) વેધશાળાની સ્થાપના BARCની મદદથી કરવામાં આવી છે.

મુંબઈ સ્થિત ભાભા એટોમિક રિસર્ચ સેન્ટર (BARC)એ ઈલેક્ટ્રોનિક્સ કોર્પોરેશન ઓફ ઈન્ડિયા લિમિટેડ (ECIL) અને અન્ય ભારતીય ઉદ્યોગ ભાગીદારો સાથે મળીને સ્વદેશી રીતે આ ટેલિસ્કોપનું નિર્માણ કર્યું છે. MACE ઓબ્ઝર્વેટરીનું ઉદ્ઘાટન એટોમિક એનર્જી વિભાગની 70મી વર્ષગાંઠની ઉજવણીનો એક ભાગ હતો. એક નિવેદનમાં કહેવામાં આવ્યું છે કે, ‘મેજર એટમોસ્ફેરિક ચેરેનકોવ એક્સપેરીમેન્ટ (MACE) ઓબ્ઝર્વેટરીનું ઉદ્ઘાટન DAE સેક્રેટરી અને એટોમિક એનર્જી કમિશનના અધ્યક્ષ ડૉ. અજીત કુમાર મોહંતી દ્વારા 4 ઓક્ટોબરે લદ્દાખના હાનલેમાં કરવામાં આવ્યું હતું.’

મોહંતીએ MACE ટેલિસ્કોપ બનાવવા માટેના સામૂહિક પ્રયાસની પ્રશંસા કરી. તેમણે કહ્યું કે, MACE ઓબ્ઝર્વેટરી ભારત માટે એક મહત્વપૂર્ણ સિદ્ધિ છે અને કોસ્મિક-રે સંશોધનમાં દેશને વૈશ્વિક મોખરે મૂકે છે. મોહંતીએ જણાવ્યું હતું કે, ટેલિસ્કોપ વૈજ્ઞાનિકોને ઉચ્ચ-ઊર્જાવાળા ગામા કિરણોનો અભ્યાસ કરવામાં મદદ કરશે, જે બ્રહ્માંડમાં સૌથી વધુ ઊર્જાસભર ઘટનાઓની ઊંડી સમજણ માટે માર્ગ મોકળો કરશે. તેમણે ભારપૂર્વક જણાવ્યું હતું કે, MACE પ્રોજેક્ટ માત્ર વૈજ્ઞાનિક સંશોધનને આગળ વધારવામાં મહત્વની ભૂમિકા ભજવે છે એવું નથી, પરંતુ લદ્દાખના સામાજિક-આર્થિક વિકાસમાં પણ યોગદાન આપે છે.

ડૉ. મોહંતીએ આશા વ્યક્ત કરી કે MACE પ્રોજેક્ટ ભારતીય ખગોળશાસ્ત્રીઓ, વૈજ્ઞાનિકો અને એન્જિનિયરોની ભાવિ પેઢીઓને પ્રેરણા આપશે. ડૉ. મોહંતીએ આ ક્ષેત્રમાં ભારતના અગ્રણી યોગદાનને પણ શ્રદ્ધાંજલિ આપી, જેમાં ડૉ. હોમી J. ભાભાના કાર્યનો પણ સમાવેશ થાય છે, જેમનો વારસો ભારતના કોસ્મિક-રે સંશોધનને પ્રેરણા આપે છે.

MACE ટેલિસ્કોપનું ઉદ્ઘાટન એ ભારતીય એસ્ટ્રોફિઝિક્સ અને કોસ્મિક-રે સંશોધન માટે એક મહત્વપૂર્ણ પગલું છે. 4,300 મીટરની ઉંચાઈ પર સ્થિત, MACE ટેલિસ્કોપ ઉચ્ચ-ઊર્જાવાળા ગામા કિરણોનું અવલોકન કરશે, જે બ્રહ્માંડની સૌથી ઊર્જાસભર ઘટના, જેમ કે સુપરનોવા, બ્લેક હોલ અને ગામા-રે વિસ્ફોટને સમજવા માટેના વૈશ્વિક પ્રયાસોમાં ફાળો આપશે. આ સુવિધા વૈશ્વિક વેધશાળાઓને પણ પૂરક બનાવશે, જેનાથી મલ્ટિમેસેન્જર એસ્ટ્રોનોમીના ક્ષેત્રમાં ભારતની સ્થિતિ મજબૂત થશે.

એશિયાનું સૌથી મોટું ઇમેજિંગ ચેરેનકોવ ટેલિસ્કોપ લદ્દાખના હાનલે ખાતે 4,300 મીટરની ઊંચાઈએ છે. આ પ્રકારનું ટેલિસ્કોપ પણ તેના પ્રકારનું સૌથી ઊંચું ટેલિસ્કોપ છે.