વધતી જતી ભૂરાજકીય અનિશ્ચિતતાઓ વચ્ચે, ભારતની તેલ આયાત વૈવિધ્યકરણ વ્યૂહરચના માટે એક નવો પડકાર ઉભો થયો છે. US રાષ્ટ્રપતિ ડોનાલ્ડ ટ્રમ્પે સોમવારે (24 માર્ચ, 2025) મોડી રાત્રે વેનેઝુએલાથી તેલ આયાત કરનારા ભારત અને ચીન જેવા દેશો પર હાલના ટેરિફ ઉપરાંત 2 એપ્રિલથી 25 ટકા ‘સેકન્ડરી ટેરિફ’ લાદવાની ધમકી આપી હતી.
ટ્રમ્પે સોશિયલ મીડિયા પોસ્ટમાં જણાવ્યું હતું કે, ‘વેનેઝુએલા યુનાઇટેડ સ્ટેટ્સ અને અમે જે સ્વતંત્રતાઓને સમર્થન આપીએ છીએ તેના પ્રત્યે ખૂબ જ પ્રતિકૂળ રહ્યું છે. તેથી, કોઈપણ દેશ જે વેનેઝુએલા પાસેથી તેલ અને/અથવા ગેસ ખરીદે છે, તેણે અમારા દેશ સાથેના કોઈપણ વેપાર પર યુનાઇટેડ સ્ટેટ્સને 25 ટકા ટેરિફ ચૂકવવાની જરૂર પડશે. બધા દસ્તાવેજો પર હસ્તાક્ષર અને નોંધણી કરવામાં આવશે અને ટેરિફ 2 એપ્રિલથી લાગુ થશે.’
મીડિયા સૂત્રોના અહેવાલ મુજબ, રાષ્ટ્રપતિ ટ્રમ્પે પત્રકારોને જણાવ્યું હતું કે, વેનેઝુએલાના ક્રૂડ ઓઇલના ખરીદદારો પર 25 ટકા ટેરિફ હાલના કોઈપણ કર ઉપરાંત વધારાનો હશે. સોમવારે સાંજે પ્રકાશિત થયેલા એક્ઝિક્યુટિવ ઓર્ડર અનુસાર, એકવાર અમલમાં આવ્યા પછી, પ્રતિબંધો ‘જે દેશે વેનેઝુએલાથી તેલ આયાત કર્યું તે છેલ્લી તારીખ પછી’ એક વર્ષ સુધી લાગુ રહેશે, સિવાય કે US વાણિજ્ય સચિવ તેમને વહેલા દૂર કરવાની મંજૂરી ન આપે.
શિપિંગ ફિક્સ્ચર અને ટ્રેકિંગ ડેટા અનુસાર, અમેરિકા દ્વારા દક્ષિણ અમેરિકન રાષ્ટ્ર પર પ્રતિબંધો હળવા કર્યાના લગભગ ત્રણ વર્ષ પછી, ભારત ડિસેમ્બર 2023માં વેનેઝુએલાથી ક્રૂડ ઓઇલની આયાત ફરી શરૂ કર્યું, જે વેનેઝુએલાના ક્રૂડ ઓઇલનો સૌથી મોટો ખરીદદાર બન્યો છે. આ મુખ્ય ખરીદદારોમાં ખાનગી ક્ષેત્રની રિફાઇનરી રિલાયન્સ ઇન્ડસ્ટ્રીઝ લિમિટેડ (RIL) અને નાયરા એનર્જી (NEL)નો સમાવેશ થાય છે.
કોમોડિટી માર્કેટ એનાલિટિક્સ ફર્મ કેપ્લરના ડેટા અનુસાર, ડિસેમ્બરમાં વેનેઝુએલાથી ભારતમાં ક્રૂડ ઓઇલનું ડિસ્પેચ લગભગ 191,600 બેરલ પ્રતિ દિવસ (bpd) હતું, જે જાન્યુઆરીમાં વધીને 254,000 bpdથી વધુ થયું છે, જે વેનેઝુએલાની કુલ તેલ નિકાસનો લગભગ અડધો ભાગ છે, જે મહિના માટે લગભગ 557,000 bpd છે. ડેટા દર્શાવે છે કે, વેનેઝુએલાએ છેલ્લે સપ્ટેમ્બર 2020માં ભારતને ક્રૂડ ઓઇલ મોકલ્યું હતું, અને છેલ્લી ડિલિવરી તે વર્ષે નવેમ્બરમાં ભારતીય બંદરો પર પહોંચી હતી.
નવા ટેરિફનો ખતરો ખાસ કરીને એટલા માટે મહત્વપૂર્ણ છે કારણ કે, ભારતની તેલ નિર્ભરતા સતત વધી રહી છે અને ગયા નાણાકીય વર્ષના રેકોર્ડ સ્તરને વટાવી જવાની તૈયારીમાં છે. તેલ મંત્રાલયના પેટ્રોલિયમ પ્લાનિંગ એન્ડ એનાલિસિસ સેલ (PPAC)ના તાજેતરના ડેટા અનુસાર, એપ્રિલ-ફેબ્રુઆરીમાં ભારતની તેલ આયાત પર નિર્ભરતા 88.2 ટકા રહી હતી, જે નાણાકીય વર્ષ 2024ના એ જ સમયગાળામાં 87.7 ટકા હતી. વેનેઝુએલાના ક્રૂડ ઓઇલ પર પ્રતિબંધો વૈશ્વિક પુરવઠા અવરોધ બની શકે છે, જેના કારણે તેલ બજારમાં કિંમતો વધી શકે છે. આ ભારત સહિત ક્રૂડ ઓઇલના ચોખ્ખા આયાતકારો માટે આ ખરાબ સમાચાર હોઈ શકે છે.
પેટ્રોલિયમ મંત્રી હરદીપ સિંહ પુરી ઘણા સમયથી કહી રહ્યા છે કે, જો અર્થતંત્ર અનુકૂળ રહેશે તો ભારત વેનેઝુએલાનું તેલ ખરીદવા તૈયાર છે. છેલ્લા બે વર્ષમાં વૈશ્વિક તેલ બજારોમાં આવેલી અસ્થિરતાને ધ્યાનમાં રાખીને, સરકારે પોતાના વલણને પુનરાવર્તિત કર્યું છે કે, ભારત ઉપલબ્ધ સપ્લાયર્સ પાસેથી સૌથી સસ્તું તેલ મેળવશે. વિશ્વમાં ક્રૂડ ઓઇલનો ત્રીજો સૌથી મોટો ગ્રાહક દેશ હોવાથી, ભારત તેની 85 ટકાથી વધુ જરૂરિયાતો માટે આયાત પર આધાર રાખે છે.
અત્રે ઉલ્લેખનીય છે કે, ટેરિફ અંગેની નવીનતમ ચિંતાઓ એવા સમયે ઉભી થઈ છે જ્યારે દક્ષિણ અને મધ્ય એશિયા માટે સહાયક US વેપાર પ્રતિનિધિ બ્રેન્ડન લિંચ સહિત એક ઉચ્ચ સ્તરીય US પ્રતિનિધિમંડળ મંગળવાર (25 માર્ચ)થી ભારતની ચાર દિવસની મુલાકાત શરૂ કરવા જઈ રહ્યું છે.
મૂલ્યની દ્રષ્ટિએ ભારતનું સૌથી મોટું આયાત તેલ ક્રૂડ ઓઇલ રહ્યું છે, અને વધતી જતી સ્થાનિક માંગને કારણે વપરાશમાં વધુ વધારો થવાની ધારણા છે. PPACના અંદાજ મુજબ, FY26માં પેટ્રોલિયમ ઉત્પાદનનો વપરાશ 4.7 ટકા વધીને 252.93 મિલિયન ટન સુધી પહોંચવાનો અંદાજ છે. જો આ અંદાજો સાચા પડે, તો નાણાકીય વર્ષ 2026માં ભારતનો ઇંધણ અને પેટ્રોલિયમ ઉત્પાદનોનો વપરાશ વધુ એક રેકોર્ડ બનાવશે.
અન્ય ઘણા દેશોથી વિપરીત, ભારતને તેલની માંગ માટે એક મુખ્ય વૃદ્ધિ કેન્દ્ર તરીકે જોવામાં આવે છે, કારણ કે તેની ભવિષ્યની વપરાશની સંભાવના અને હાલમાં માથાદીઠ ઊર્જાનો ઓછો ઉપયોગ થઈ રહ્યો છે. ખરેખર, ભારત એવા થોડા બજારોમાંનું એક છે જ્યાં આગામી વર્ષોમાં રિફાઇનિંગ ક્ષમતામાં નોંધપાત્ર વધારો થવાની અપેક્ષા છે. દેશની વર્તમાન રિફાઇનિંગ ક્ષમતા વાર્ષિક આશરે 257 મિલિયન ટન છે.