શ્રી સોમનાથ જ્યોતિર્લિંગની પ્રાણપ્રતિષ્ઠા એક ઐતિહાસિક અને આધ્યાત્મિક ઘટના હતી. ભારતના પવિત્ર યાત્રાધામોમાં ગુજરાતનું સોમનાથ મંદિર એક અદ્વિતીય સ્થાન ધરાવે છે. ભગવાન શિવના બાર જ્યોતિર્લિંગોમાં પ્રથમ ગણાતું આ મંદિર ન માત્ર ધાર્મિક દૃષ્ટિએ મહત્ત્વનું છે પરંતુ ભારતના સાંસ્કૃતિક અને ઐતિહાસિક પરિદૃશ્યમાં પણ તેનું વિશેષ મહત્ત્વ છે. આ મંદિરની પ્રાણપ્રતિષ્ઠા 11 મે, 1951ના રોજ ભારતના પ્રથમ રાષ્ટ્રપતિ ડૉ. રાજેન્દ્ર પ્રસાદના હસ્તે થઈ હતી જે એક ઐતિહાસિક ઘટના તરીકે ઇતિહાસમાં અંકિત છે. આ ઘટના ઘણા વિવાદો અને વિરોધો વચ્ચે બની હતી ખાસ કરીને તત્કાલીન વડાપ્રધાન જવાહરલાલ નેહરુના વિરોધને કારણે પરંતુ ડૉ. રાજેન્દ્ર પ્રસાદના અડગ નિર્ણય અને ધાર્મિક શ્રદ્ધાએ આ ઘટનાને સફળ બનાવી. 
સોમનાથ મંદિરનો ઇતિહાસ ખૂબ જ પ્રાચીન છે. એવું માનવામાં આવે છે કે આ મંદિરનું નિર્માણ સૌપ્રથમ ચંદ્રદેવે કર્યું હતું જેના કારણે આ જ્યોતિર્લિંગને ‘સોમનાથ’ (ચંદ્રના નાથ) તરીકે ઓળખવામાં આવે છે. ઐતિહાસિક રીતે આ મંદિર અનેક વખત વિદેશી આક્રમણોનો ભોગ બન્યું ખાસ કરીને મહમૂદ ગઝનવીએ 11મી સદીમાં તેને લૂંટીને નષ્ટ કર્યું હતું. તેમ છતાં ભારતીય સંસ્કૃતિની શક્તિ અને શ્રદ્ધાને કારણે આ મંદિરનું ફરી ફરી પુનર્નિર્માણ થતું રહ્યું. 20મી સદીના મધ્યમાં ભારતની આઝાદી પછી આ મંદિરના પુનર્નિર્માણનો નિર્ણય લેવાયો જેમાં સરદાર વલ્લભભાઈ પટેલની મુખ્ય ભૂમિકા હતી. તેમણે આ મંદિરને રાષ્ટ્રીય ગૌરવના પ્રતીક તરીકે પુનઃસ્થાપિત કરવાનો સંકલ્પ લીધો.
જોકે આ પુનર્નિર્માણ અને પ્રાણપ્રતિષ્ઠાની ઘટના વિવાદોથી મુક્ત ન હતી. જવાહરલાલ નેહરુનું માનવું હતું કે ભારત એક બિનસાંપ્રદાયિક રાષ્ટ્ર છે અને રાષ્ટ્રપતિ જેવા ઉચ્ચ પદ પર બેઠેલી વ્યક્તિએ ધાર્મિક કાર્યક્રમમાં ભાગ લેવો યોગ્ય નથી. તેમણે ડૉ. રાજેન્દ્ર પ્રસાદને આ કાર્યક્રમમાં સામેલ ન થવા સૂચન કર્યું હતું. પરંતુ ડૉ. રાજેન્દ્ર પ્રસાદે આ વિરોધને નજરઅંદાજ કરીને સોમનાથ મંદિરની પ્રાણપ્રતિષ્ઠામાં ભાગ લીધો. તેમણે પોતાના ભાષણમાં કહ્યું હતું કે સોમનાથ મંદિર માત્ર ધાર્મિક સ્થળ નથી પરંતુ તે ભારતની સાંસ્કૃતિક ધરોહર અને રાષ્ટ્રીય એકતાનું પ્રતીક છે. તેમનો આ નિર્ણય ભારતીય જનતાના હૃદયમાં ઊંડો પ્રભાવ પાડી ગયો. 
11 મે, 1951ના રોજ થયેલી આ પ્રાણપ્રતિષ્ઠા એક ભવ્ય સમારોહ હતો જેમાં હજારો શ્રદ્ધાળુઓએ ભાગ લીધો. આ ઘટનાએ ભારતની આધ્યાત્મિક અને સાંસ્કૃતિક ચેતનાને નવું બળ આપ્યું. આજે પણ સોમનાથ મંદિર લાખો ભક્તો માટે શ્રદ્ધાનું કેન્દ્ર છે અને તેની પ્રાણપ્રતિષ્ઠાની ઘટના ભારતના ઇતિહાસમાં એક સુવર્ણ પૃષ્ઠ તરીકે યાદ કરવામાં આવે છે.