અમેરિકામાં લગભગ ચાર વર્ષના લાંબા અંતરાલ પછી, ફેડરલ રિઝર્વે આખરે એક મોટો નિર્ણય લીધો અને પોલિસી રેટ (US ફેડ રેટ કટ)માં કાપની જાહેરાત કરી. અનુમાન મુજબ વ્યાજ દરોમાં 50 બેસિસ પોઈન્ટ અથવા 0.50 ટકાનો ઘટાડો કરવામાં આવ્યો છે. મોંઘવારી કાબૂમાં આવી ગઈ હોવાનું કહીને દરોમાં ફેરફાર કરવાનો નિર્ણય લેવામાં આવ્યો છે. આ પછી તમામ પ્રકારની લોનમાં ઘટાડો થવાની આશા છે. પરંતુ શું તમે જાણો છો કે, પોલિસી રેટ અથવા રેપો રેટ કોઈપણ દેશમાં લોન EMI અથવા બચત પર કેવી અસર કરે છે? ચાલો સમજીએ કે સામાન્ય માણસ માટે રેટ કટનો અર્થ શું છે?
સૌથી પહેલા અમે US ફેડરલ રિઝર્વની જાહેરાતની વાત કરીએ તો, તમને જણાવી દઈએ કે US ફેડ દ્વારા વ્યાજ દરો ઘટાડીને 4.75 ટકાથી 5 ટકા કરવામાં આવ્યા છે, પરંતુ આવનારા સમયમાં તેમાં વધુ ઘટાડાના સંકેત મળી રહ્યા છે. અહીં તમને જણાવી દઈએ કે, આ પહેલા લાંબા સમય સુધી પોલિસી રેટ 5.25 ટકાથી 5.5 ટકાના સ્તરે હતો. ફેડરલ રિઝર્વના ચીફ જેરોમ પોવેલે વ્યાજદરમાં ઘટાડાની જાહેરાત કરવાની સાથે જણાવ્યું હતું કે, વ્યાજદરમાં ઘટાડો કરવામાં કોઈપણ પ્રકારનો વિલંબ થયો નથી.
તેમણે વધુમાં જણાવ્યું હતું કે, દરોમાં 50 બેસિસ પોઈન્ટ્સનો ઘટાડો કરવામાં આવ્યો હોવા છતાં ફુગાવા અંગેનું કામ હજુ પૂરું થયું નથી. એવી અપેક્ષા રાખવામાં આવે છે કે, અમેરિકા સહિત અન્ય ઘણા દેશો દ્વારા વ્યાજ દરમાં ઘટાડો કર્યા પછી, ભારતને પણ રેપો રેટ ઘટાડવા માટે દબાણનો સામનો કરવો પડી શકે છે, કારણ કે આ દરો દેશમાં લાંબા સમયથી સ્થિર છે, જ્યારે ફુગાવો નિર્ધારિત મર્યાદામાં છે. જો કે, અંતિમ નિર્ણય રિઝર્વ બેંક ઓફ ઈન્ડિયા (RBI) દ્વારા જ લેવામાં આવશે. અત્રે ઉલ્લેખનીય છે કે, ભારતમાં વ્યાજ દર અથવા રેપો રેટ લાંબા સમયથી 6.5 ટકા પર સ્થિર છે, જેના પર RBIની 6 સભ્યોની MPCની આગામી બેઠકમાં નિર્ણય લેવામાં આવી શકે છે. આ બેઠક આવતા મહિને 7 થી 9 ઓક્ટોબર દરમિયાન યોજાશે.
અમેરિકા હોય કે ભારત કે અન્ય કોઈ દેશ, દરેકને ફુગાવો અને વ્યાજદરનું સંચાલન કરવું પડે છે. વિશ્વભરની મધ્યસ્થ બેંકો ટોચના ફુગાવાને ઘટાડવા માટે રેપો રેટમાં વધારો કરે છે અને સામાન્ય રીતે જ્યારે ફુગાવો ઓછો થાય છે ત્યારે તેમાં ઘટાડો કરીને રાહત આપે છે. આ જોડાણને સ્પષ્ટ શબ્દોમાં સમજો, આ આખી રમત કોઈપણ અર્થતંત્રમાં માંગ અને પુરવઠા સાથે સંબંધિત છે. દેશમાં માંગમાં વધારો અને પુરવઠામાં ઘટાડો થવાના કિસ્સામાં, ફુગાવામાં વધારો જોવા મળે છે.
ફુગાવાને અંકુશમાં લેવા માટે, સેન્ટ્રલ બેંક બજારમાંથી તરલતા ઘટાડવા માટે પોલિસી રેટ વધારવાનું પગલું લે છે, જેના પગલે તમામ બેંકો લોનના દરમાં વધારો કરે છે. આના કારણે ગ્રાહકો ઓછી લોન લે છે અને માર્કેટમાં લિક્વિડિટી પણ ઓછી થાય છે. અર્થ, લોન મોંઘી થવાને કારણે અર્થવ્યવસ્થામાં રોકડ પ્રવાહ ઘટે છે અને માંગ ઘટે છે, જેના કારણે મોંઘવારી નિયંત્રણમાં આવવા લાગે છે. આ પછી બેંકો દર ઘટાડવાનો આગ્રહ રાખે છે.
રેપો રેટમાં ફેરફાર થતાં લોન સસ્તી થવાની આશા જાગી છે અને કહેવાય છે કે, બેંકો હવે લોનના વ્યાજ દરમાં ઘટાડો કરશે. આ માટે, એ સમજવું જરૂરી છે કે વ્યાજ દરો તમારી લોનની EMI સાથે કેવી રીતે સંબંધિત છે. તો અમે તમને જણાવી દઈએ કે હોમ લોન, પર્સનલ લોન અને ઓટો લોન સહિત અન્ય તમામ બેંકિંગ લોન રેપો રેટ સાથે જોડાયેલી છે.
રેપો રેટ વાસ્તવમાં તે દર છે જેના પર રિઝર્વ બેંક અન્ય બેંકોને લોન આપે છે. તેથી, જ્યારે રેપો રેટ વધે છે, ત્યારે બેંકોને રિઝર્વ બેંક પાસેથી મોંઘા દરે લોન મળે છે. જેના કારણે સામાન્ય લોકોને મળતી લોન પણ મોંઘી થઈ જાય છે. જ્યારે, તેમાં ઘટાડો કરવામાં આવે છે, ત્યારે બેંકો પણ તેમની લોનના વ્યાજ દરમાં ઘટાડો કરે છે અને તેના કારણે, લોનની EMI પણ તે મુજબ ઘટી શકે છે.
ચાલો એક ઉદાહરણ દ્વારા સમજીએ કે, રેપો રેટ અથવા પોલિસી રેટમાં વધારો અથવા ઘટાડો લોનના EMIને કેવી રીતે અસર કરે છે, ધારો કે તમે 6.7 ટકાના વ્યાજ દરે 20 વર્ષ માટે રૂ. 30 લાખની હોમ લોન લીધી હતી. તે સમયે રેપો રેટ રૂ. 4 ટકા પર સ્થિર હતો. આ વ્યાજ દર પર, તમારી EMI દર મહિને 22,722 રૂપિયા હતી. પરંતુ હવે વ્યાજ દર 6.5 ટકા છે એટલે કે 2.50 રૂપિયાનો વધારો થયો છે, તેથી જો બેંક તે મુજબ રેપો રેટ વધારશે, તો તમારી લોન પરનો વ્યાજ દર પણ વધીને 9.2 ટકા થઈ જશે. આવી સ્થિતિમાં, તમારી EMI પણ દર મહિને વધીને 27,379 રૂપિયા થઈ જશે. આનો સ્પષ્ટ અર્થ છે કે EMI ખર્ચને કારણે તમારા ખિસ્સા પરનો બોજ દર મહિને 4,657 રૂપિયા વધે છે. જો તે આ દર કરતા ઓછો હોત તો EMI પણ ઘટી ગયો હોત.
એક તરફ રેપો રેટમાં વધારાની અસર લોન EMI પર દેખાઈ રહી છે, તો બીજી તરફ સેવિંગ્સ એકાઉન્ટના વ્યાજ દરોમાં પણ ફેરફાર થઈ રહ્યો છે. કોરોના કાળ પછીથી દેશ પર નજર કરીએ તો એક તરફ RBIએ એક પછી એક રેપો રેટમાં અનેક વખત વધારો કર્યો હતો, તો બીજી તરફ બેંકોએ લોન મોંઘી કરવાની સાથે સાથે ગ્રાહકોને આકર્ષવા માટે તેની ફિક્સ્ડ ડિપોઝિટ (FD) પર વ્યાજ દરમાં મોટો વધારો કર્યો હતો. આજે સરકારી બેંકોમાં 7-8 ટકા વ્યાજ આપવામાં આવી રહ્યું છે, જ્યારે કેટલીક નાની ફાઇનાન્સ બેંકો 9 ટકા સુધી વ્યાજ દર ઓફર કરી રહી છે.
