મોદી સરકાર દ્વારા લોકસભામાં વક્ફ સંશોધન બિલ રજૂ કરાયા બાદ AIMIMના સાંસદ અસદુદ્દીન ઓવૈસી બગડ્યા છે. તેમણે આ બિલનો વિરોધ કર્યો હતો. તેમણે કહ્યું હતું કે, સંવિધાનની મૂળ ભાવના પર આ હુમલો છે. તમે હિન્દુ આખી સંપત્તિ પોતાના દીકરા-દીકરીના નામે કરી શકો છો પણ અમે એક તૃતિયાંશ જ આપી શકીએ. હિન્દુ સંગઠન અને ગુરુદ્વારા પ્રબંધક કમિટીમાં ગેર ધર્મના સભ્યો શામેલ નથી થતા તો વક્ફ બોર્ડમાં કેમ? આ બિલ હિન્દુ-મુસલમાનમાં ભેદભાવ કરે છે. વક્ફ પ્રોપર્ટી પબ્લિક પ્રોપર્ટી નથી. આ સરકાર દરગાહ અને અન્ય સંપત્તિઓ લેવા માગે છે. સરકાર કહી રહી છે કે, અમે મહિલાઓને આપી રહ્યા છે, મને આશા છે કે તમે બિલકિસ બાનો અને જાકિયા જાફરીને મેમ્બર બનાવશો. તમે દેશને વેચવાનું કામ કરો છો. તમે મુસલમાનોના દુશ્મન છો.
કેન્દ્ર સરકાર આજે લોકસભામાં વક્ફ બોર્ડ સંશોધન બિલ રજૂ કરી દીધું છે. એવું કહેવામાં આવી રહ્યું છે કે, આ બિલ દ્વારા સરકાર દેશના વક્ફ બોર્ડની સમગ્ર પ્રક્રિયાને જવાબદાર અને પારદર્શક બનાવવા માંગે છે. જો કે, ઓલ ઈન્ડિયા મુસ્લિમ પર્સનલ લો બોર્ડ (AIMPLB)એ આ બિલને ધ્યાનમાં રાખીને કહ્યું છે કે, તે વર્તમાન વક્ફ કાયદામાં કોઈ ફેરફારને મંજૂરી આપશે નહીં.
વક્ફ પ્રોપર્ટીના નિયમનમાં સરકારને વધુ સત્તાઓ આપવાથી લઈને, મિલકતને વક્ફ કેવી રીતે ગણવામાં આવે છે તેની પુનઃવ્યાખ્યાયિત કરવા માટે, રાજ્યોમાં વક્ફ બોર્ડની રચનામાં ફેરફાર કરવા માટે, કેન્દ્ર નિયમનકારી માળખામાં ફેરફાર કરવા માટે નોંધપાત્ર સુધારા લાવી રહ્યું છે.
વક્ફ (સુધારા) બિલ, 2024 રાજ્ય સરકારને રાજ્ય સ્તરે વક્ફ બોર્ડમાં બિન-મુસ્લિમ મુખ્ય કાર્યકારી અધિકારી અને ઓછામાં ઓછા બે બિન-મુસ્લિમ સભ્યોની નિમણૂક કરવાની મંજૂરી આપવા માટે વક્ફ એક્ટ, 1995માં સુધારો કરવા માંગે છે. આ ઉપરાંત સૂચિત મોટા ફેરફારોમાં જિલ્લા કલેક્ટરને મિલકત વક્ફ મિલકત છે કે સરકારી જમીન છે તેની તપાસ કરવાની સત્તા આપવાનો સમાવેશ થાય છે.
બિલ જણાવે છે કે, આ અધિનિયમના અમલમાં આવ્યા પહેલા કે પછી વક્ફ મિલકત તરીકે ઓળખાયેલી અથવા જાહેર કરાયેલી કોઈપણ સરકારી મિલકતને વક્ફ મિલકત તરીકે ગણવામાં આવશે નહીં. જો કે, સુધારો જણાવે છે કે વિવાદના કિસ્સામાં, આ નિર્ણય વક્ફ ટ્રિબ્યુનલ નહીં પણ કલેક્ટર દ્વારા કરવામાં આવશે.
હાલમાં 1995ના કાયદા હેઠળ, આ નિર્ણય ફક્ત વક્ફ ટ્રિબ્યુનલ દ્વારા લેવામાં આવે છે અને કાયદાની કલમ 6 મુજબ, આવા કેસોમાં ટ્રિબ્યુનલનો નિર્ણય અંતિમ રહેશે.
પ્રસ્તાવિત વિધેયકમાં જણાવાયું છે કે, જો કલેક્ટર નક્કી કરશે કે મિલકત સરકારી મિલકત છે, તો તેઓ મહેસૂલ રેકોર્ડમાં જરૂરી સુધારા કરશે અને રાજ્ય સરકારને આ સંદર્ભે અહેવાલ સુપરત કરશે. એક પેટા કલમ એમ પણ જણાવે છે કે, જ્યાં સુધી કલેક્ટર તેમનો અહેવાલ રજૂ ન કરે ત્યાં સુધી આવી મિલકતને વક્ફ મિલકત તરીકે ગણવામાં આવશે નહીં.
એનો મતલબ એ કે જ્યાં સુધી સરકાર આ મુદ્દે નિર્ણય ન લે ત્યાં સુધી વિવાદિત જમીન પર વક્ફનું નિયંત્રણ હોઈ શકે નહીં. પ્રસ્તાવિત બિલ કેન્દ્ર સરકારને કોઈપણ સમયે કોઈપણ વક્ફનું ઓડિટ કેગ દ્વારા નિયુક્ત ઓડિટર દ્વારા અથવા તે વતી કેન્દ્ર સરકાર દ્વારા નામાંકિત કોઈપણ અધિકારી દ્વારા નિર્દેશિત કરવાની સત્તા આપશે. ‘વક્ફ દ્વારા ઉપયોગ’ની વિભાવનાને સંપૂર્ણપણે દૂર કરવાનો પ્રયાસ પણ સુધારાઓમાં કરવામાં આવ્યો છે.
ઇસ્લામિક કાયદામાં વક્ફ તરીકે મિલકતનું નિર્ધારણ મોટાભાગે મૌખિક રીતે કરવામાં આવતું હતું, જ્યાં સુધી દસ્તાવેજીકરણ પ્રમાણભૂત ધોરણ ન બની જાય. ઉદાહરણ તરીકે, વક્ફનામાની ગેરહાજરીમાં પણ, જો તેનો સતત ઉપયોગ કરવામાં આવે તો મસ્જિદને વક્ફ મિલકત ગણી શકાય. નવું બિલ ‘ઉપયોગ દ્વારા વક્ફ’ સંબંધિત જોગવાઈઓને દૂર કરે છે અને માન્ય વક્ફનામાની ગેરહાજરીમાં વક્ફ મિલકતને શંકાસ્પદ ગણે છે.
કલમ 170 હેઠળ, 1995ના અધિનિયમે મર્યાદા અધિનિયમને વક્ફને લાગુ કરવા પર પ્રતિબંધ મૂક્યો હતો. જો કે, નવા બિલ હેઠળ તે અપવાદને દૂર કરવાનો પ્રસ્તાવ છે. આનો અર્થ એ થશે કે, વક્ફ મિલકતનો કબજો ધરાવનારાઓને તે જમીનનો રિવર્સ કબજો મેળવવાનો અધિકાર હશે અને 12 વર્ષ પછી વક્ફ બોર્ડ દ્વારા દાવાઓ પર પ્રતિબંધ મૂકવામાં આવશે.
પ્રસ્તાવિત બિલનો હેતુ કેન્દ્રીય વક્ફ કાઉન્સિલ (જે કેન્દ્ર સરકાર, રાજ્ય સરકારો અને વક્ફ બોર્ડને સલાહ આપે છે)ની સ્થાપના અને રચના કરવા માટે ત્રણ સાંસદો (લોકસભામાંથી બે અને રાજ્યસભામાંથી એક) નિયુક્ત કરવા માટે સત્તા આપવાનો છે, તેઓ મુસ્લિમ હોવાની જરૂરિયાત વિના આપવામાં આવશે. મૂળ કાયદામાં કાઉન્સિલમાં ત્રણ સાંસદોનો સમાવેશ મુસ્લિમ સમુદાયમાંથી હોવો ફરજિયાત હતો.
નવા બિલમાં બોહરા અને આગાખાનીઓ માટે અલગ બોર્ડની સ્થાપના કરવાની જોગવાઈ કરવામાં આવી છે. વક્ફ કાઉન્સિલમાં એક કેન્દ્રીય મંત્રી, ત્રણ સાંસદો, મુસ્લિમ સંગઠનોના ત્રણ પ્રતિનિધિઓ, મુસ્લિમ કાયદાના ત્રણ નિષ્ણાતો, સુપ્રીમ કોર્ટ અથવા હાઈકોર્ટના બે ભૂતપૂર્વ ન્યાયાધીશો, એક પ્રખ્યાત વકીલ, રાષ્ટ્રીય પ્રતિષ્ઠાના ચાર લોકો, ભારત સરકારના એક વધારાના અથવા સંયુક્ત સચિવનો સમાવેશ થશે. તેમાં બે મહિલાઓ પણ ફરજીયાતપણે ભાગ લેશે.
મીડિયા સૂત્ર સાથે વાત કરતા, UPA સરકારમાં લઘુમતી બાબતોના પ્રધાન રહી ચૂકેલા રહેમાન ખાને કહ્યું, ‘અચાનક સરકારે મુસ્લિમ સમુદાય સહિતના હિતધારકો સાથે ચર્ચા કર્યા વિના આ બિલ રજૂ કર્યું છે. આ બિલે 2013માં વક્ફ એક્ટમાં સુધારા દ્વારા સરકાર દ્વારા લાવવામાં આવેલા તમામ સુધારાઓને મોટા પ્રમાણમાં પૂર્વવત્ કરી દીધા છે. તેઓ ટ્રિબ્યુનલ અને વક્ફ મિલકતોના સર્વેનો અંત લાવી રહ્યા છે. ખત વિના કોઈ વક્ફની નોંધણી કરવામાં આવશે નહીં. તેઓએ કલેક્ટરને વક્ફ મિલકતો સંબંધિત મુદ્દાઓ પર સત્તા બનાવ્યા છે, જે સરકારી કર્મચારી છે અને વ્યક્તિગત સત્તા નથી.’
ઉત્તર પ્રદેશના BJP MLC અને અલીગઢ મુસ્લિમ યુનિવર્સિટીના ભૂતપૂર્વ વાઇસ ચાન્સેલર તારિક મન્સૂરે જણાવ્યું હતું કે, વક્ફમાં સુધારાની દરખાસ્તને નિષ્પક્ષ વિશ્લેષણની જરૂર છે.
તેમણે એક્સ પરની પોસ્ટમાં કહ્યું કે, ‘કોઈએ ખોટી માહિતી અને ખોટા પ્રચારથી પ્રભાવિત થવું જોઈએ નહીં, વક્ફ બોર્ડમાં મહિલાઓ અને હાંસિયામાં ધકેલાઈ ગયેલા જૂથોના પ્રતિનિધિત્વનો સમાવેશ કરીને સામાજિક ન્યાય અને લિંગ સમાનતાને આગળ વધારતી દરખાસ્તોને આવકારવી જોઈએ. તેવી જ રીતે, વક્ફ પ્રોપર્ટીના સંચાલન માટે વૈજ્ઞાનિક અને પારદર્શક પ્રક્રિયા દાખલ કરવા માટે ટેક્નોલોજીનો લાભ લેવાની દરખાસ્તો સુધારો લાવશે. આ દિશામાં ઇસ્લામિક દેશોમાંથી ઉદાહરણ લઈ શકાય છે, જ્યાં ઔકાફ મોટાભાગે સખાવતી/ધર્મપ્રવૃત્તિઓ સાથે સંકળાયેલી જાહેર સંસ્થાઓ છે.’