PM નરેન્દ્ર મોદીની સાયપ્રસ મુલાકાત હેડલાઇન્સમાં છે. છેલ્લા 20 વર્ષમાં ભારતીય PMની આ પહેલી સાયપ્રસ મુલાકાત છે. તેનાથી ઘણા રાજદ્વારી અર્થ કાઢવામાં આવી રહ્યા છે. રાજકીય નિષ્ણાતો તેને તુર્કી પર રાજદ્વારી દબાણ લાવવાની રણનીતિ ગણાવી રહ્યા છે. જેણે ગયા મહિને ઓપરેશન સિંદૂર દરમિયાન પાકિસ્તાનને ટેકો આપ્યો હતો. આ ઉપરાંત, સાયપ્રસ ભારત માટે કેમ મહત્વપૂર્ણ છે? ફક્ત 13 લાખની વસ્તી ધરાવતા સાઇપ્રસમાં PM મોદી કેમ ગયા છે. અમરેલી જિલ્લાની વસ્તી આના કરતા તો વધારે છે. સાઇપ્રસની મુલાકાતથી ભારતને શું ફાયદો થવાનો છે? ચાલો આપણે તેને વિગતવાર જાણી લઈએ.
PM મોદી સાયપ્રસના રાષ્ટ્રપતિ નિકોસ ક્રિસ્ટોડોલિડ્સના આમંત્રણ પર સાયપ્રસની મુલાકાતે છે. છેલ્લા 40 વર્ષમાં સાયપ્રસમાં માત્ર બે જ યાત્રાઓ થઈ છે. 1982માં ઇન્દિરા ગાંધી અને 2002માં અટલ બિહારી વાજપેયી. PM મોદીની આ મુલાકાત બંને દેશો વચ્ચે દ્વિપક્ષીય સંબંધોને મજબૂત બનાવવાનો પ્રયાસ છે. સાયપ્રસ હંમેશા ભારતનું સમર્થક રહ્યું છે. ખાસ કરીને કાશ્મીર મુદ્દા પર. સાયપ્રસ પાકિસ્તાની અને ઇસ્લામિક સંગઠનોના ભારત વિરોધી પ્રસ્તાવોને સમર્થન આપતું નથી. તુર્કીથી વિપરીત, સાયપ્રસે હંમેશા ભારતના સુરક્ષા હિતોને સ્વીકાર્યા છે.
2006 માં લેબનોન યુદ્ધ દરમિયાન, સાયપ્રસે ત્યાં ફસાયેલા ભારતીયોને બહાર કાઢવામાં મહત્વપૂર્ણ ભૂમિકા ભજવી હતી. તેનું નામ ‘ઓપરેશન સુકૂન’ રાખવામાં આવ્યું હતું. આ પછી, 2011માં લિબિયન ગૃહયુદ્ધ દરમિયાન ભારતીયોને બહાર કાઢવામાં મદદ કરી હતી. તેનું નામ ‘ઓપરેશન સેફ હોમકમિંગ’ રાખવામાં આવ્યું હતું.
સાયપ્રસ પૂર્વીય ભૂમધ્ય સમુદ્રમાં એક ટાપુ છે. જે તુર્કી અને સીરિયાની નજીક છે. ભૌગોલિક રીતે, એશિયામાં હોવા છતાં, તે યુરોપિયન યુનિયન (EU)નો સભ્ય છે. તુર્કી અને સાયપ્રસ વચ્ચેના સંઘર્ષને સમજવા માટે, આપણે તેના ઇતિહાસ પર એક નજર નાખવી પડશે. આ ટાપુને 1960માં બ્રિટિશ શાસનથી સ્વતંત્રતા મળી. તેના બે મુખ્ય સમુદાયો, ગ્રીક સાયપ્રસ અને ટર્કિશ સાયપ્રસે ભાગીદારીમાં એક સત્તા સ્થાપિત કરી. જે ફક્ત ત્રણ વર્ષ પછી હિંસામાં ફેરવાઈ ગઈ અને સંયુક્ત રાષ્ટ્ર શાંતિ રક્ષા દળને બોલાવવું પડ્યું.
ત્યાર પછી, 1974માં, ગ્રીક સાયપ્રસે આ ટાપુને ગ્રીસ સાથે મર્જ કરવા માટે બળવો કર્યો. પછી તુર્કીએ આક્રમણ કર્યું. 1974માં તુર્કીએ સાયપ્રસના એક ભાગ પર ગેરકાયદેસર રીતે કબજો કર્યો હતો અને તેનું નામ ઉત્તર સાયપ્રસ રાખ્યું હતું. ત્યારથી, તે પાકિસ્તાનની મદદથી ‘ઉત્તર સાયપ્રસ’ને માન્યતા આપવાનો પ્રયાસ કરી રહ્યું છે. પાકિસ્તાને તાજેતરમાં કાશ્મીર મુદ્દા પર ‘ઉત્તર સાયપ્રસ’નો પણ ઉલ્લેખ કર્યો હતો.
ભારત-સાયપ્રસ સંબંધો પર વિદેશ મંત્રાલયના પ્રકાશનમાં કહેવામાં આવ્યું છે કે, સાયપ્રસ ‘ભારતના વિશ્વસનીય મિત્રોમાંનો એક છે.’ વિદેશ મંત્રાલય દ્વારા બહાર પડાયેલા એક નિવેદનમાં કહેવામાં આવ્યું છે કે, ‘સાયપ્રસ સંયુક્ત રાષ્ટ્ર સુરક્ષા પરિષદ (UNSC)ના કાયમી સભ્ય તરીકે ભારતની ઉમેદવારીને સમર્થન આપે છે. તેણે NSG અને IAEAમાં ભારત-અમેરિકા નાગરિક પરમાણુ કરારને પણ સંપૂર્ણ સમર્થન આપ્યું છે. જે ભારતને તેની વધતી જતી ઉર્જા જરૂરિયાતોને પૂર્ણ કરવામાં મદદ કરે છે.’
બીજી તરફ, તુર્કીએ કાશ્મીર મુદ્દા પર પાકિસ્તાનને માત્ર સમર્થન જ આપ્યું નથી, પરંતુ ઓપરેશન સિંદૂર દરમિયાન, પાકિસ્તાને જે ડ્રોનથી ભારત પર હુમલો કર્યો હતો તેમાંથી ઘણા તુર્કીના હતા. આ ઉપરાંત, તુર્કીએ હંમેશા ભારતને UNSCના કાયમી સભ્ય બનવાનો વિરોધ કર્યો છે.
જો આપણે તુર્કીના પાસાને બાજુ પર રાખીએ, તો પણ સાયપ્રસ ઘણી રીતે ભારત માટે વિશ્વસનીય સાબિત થયું છે. સાયપ્રસ ભૂમધ્ય સમુદ્ર અને યુરોપનો પ્રવેશદ્વાર છે. ભૂમધ્ય સમુદ્રમાં સાયપ્રસની મજબૂત પકડ છે. તેથી, તેની ભૌગોલિક સ્થિતિ તેને ભારત-મધ્ય-પૂર્વ-યુરોપ-આર્થિક કોરિડોર (IMEC)નો એક મહત્વપૂર્ણ ભાગ બનાવે છે. ભારતને આ આર્થિક કોરિડોરથી ઘણા ફાયદા મળવાની અપેક્ષા છે. મધ્ય પૂર્વ દ્વારા ભારત અને યુરોપ વચ્ચે વેપાર અને સંપર્કને પ્રોત્સાહન આપવામાં આવશે.
સાયપ્રસ યુરોપિયન યુનિયન (EU)નો સભ્ય છે અને 2026માં યુરોપિયન યુનિયન કાઉન્સિલની અધ્યક્ષતા કરવા જઈ રહ્યું છે. ભારત યુરોપ સાથે મજબૂત વેપાર અને સુરક્ષા સંબંધો બનાવવા માંગે છે, તેથી સાયપ્રસ ભારતનો મહત્વપૂર્ણ સાથી બની શકે છે. આ ઉપરાંત, રાષ્ટ્રપતિ નિકોસ યુરોપિયન યુનિયનમાં ભારતના હિતોની હિમાયત કરવામાં મહત્વપૂર્ણ ભૂમિકા ભજવી શકે છે. પછી ભલે તે કાશ્મીરનો મુદ્દો હોય કે સરહદ પર આતંકવાદનો મુદ્દો.
સાયપ્રસની મુલાકાત દ્વારા, ભારતે એ સંકેત આપ્યો છે કે તે તુર્કી વિરોધી બ્લોક, ખાસ કરીને ગ્રીસ, ઇઝરાયલ, ઇજિપ્ત અને સાયપ્રસ સાથે તેની નિકટતા વધારી શકે છે. ભારત પૂર્વ ભૂમધ્ય સમુદ્રના ઊર્જા હિતોમાં પણ ભાગીદાર બનવા માંગે છે. આ એ જ વિસ્તાર છે જ્યાં તુર્કીનો સાયપ્રસ સાથે દરિયાઈ અધિકારો અંગે ગંભીર વિવાદ છે.